Dil gelişiminden bahsetmeden önce dil, konuşma ve iletişim ayrımından bahsetmek çok daha iyi olacaktır.
Dil mi, yoksa konuşma mı?
Çoğu ebeveynin çocuklarında konuşma ile ilgili bir problem olduğunu düşündüğünde Google’da “geç konuşma” ya da “çocuğumun konuşmaması” şeklinde aramalar yaptığını görmekteyiz. Dil ve konuşma terapistleri ise böyle bir durumda çocuk “dil gelişim geriliği mi” yaşıyor diye düşünmektedir.
Dil denildiğinde ailelerin aklına ağzımızın içinde tat almaya yarayan organ gelmemelidir. Dil; duygu ve düşüncelerimizi ifade etmek için kullandığımız ortak sistemlerdir. İşaret dili, beden dili, yazı dilinin kullanımı da bir dil türüdür. Konuşma ise sözel dilin aktarılmasında kullanılan araçtır.
Konuşmayan çocuğu olan ebeveynler ‘Çocuğun konuşma organlarında (dil, diş, dudak, ses telleri vb.) ve işlevlerinde bir problem mi var, bu sebeple mi konuşmuyor yoksa organlar tam ve işlevlerini yerine getirebildiği halde çocukta dil gelişmediği için mi konuşma gerçekleşmiyor?’ diye düşünmeliler.
Önerilen Yazı: Geç Konuşma
İçindekiler
İletişim Neden Önemlidir?
Çocukların konuşması, istek ve ihtiyaçlarını bildirmek için dili kullanması iletişim olarak adlandırılır.
İnsan sosyal bir varlıktır. Duygusunu, düşüncesini bildirmek, anlatmak ister ve bunun için de dili bir iletişim aracı olarak kullanır. Sevgili anne ve babalar şöyle bir düşünün: Bebeğiniz ilk doğduğunda sizinle nasıl iletişim kuruyordu, büyüdükçe neler değişti? Bebekken ağlayarak altının kirlendiğini, gazının olduğunu, acıktığını yani memnun olmadığını bildiriyordu. Hoşuna giden şeyler olduğunda sakin mırıl mırıl sesler çıkarması ve gülümsemesi, bir iletişim değil midir? Bebeğinizin büyüdükçe anlamsız heceler çıkarması, daha sonra kelimeleri, cümleleri kullanması yani konuşmaya başlaması da iletişimdir. Sözel olarak ifade ettiğimiz, konuştuğumuz şeyler ve sözel olarak ifade etmediğimiz beden dili, işaretler de iletişimi oluşturur.
Sözel İletişim ve Sözel Olmayan İletişim
Bebeğin konuşmaya bir sesle katılması, zamanla konuşmaya başlaması ve sağırların işaret dili kullanması sözel iletişimdir.
Bebeğin iletişime geçme şekillerine bakıldığında, çıkardığı sakin sesler, ağlaması ve çığlık atması, sarılmaya çalışması, jest ve mimikler sözel olmayan iletişim örnekleridir. Bebeklerin konuşan kişiyi dinlemesi, göz teması kurması sözel olmayan iletişimde önemli kriterlerdendir.
Bebeklerde sözel iletişim başlamadan önce sözel olmayan iletişim becerileri gelişir. Bu becerilerin gelişmesi çocukta konuşma gelişimi için oldukça önemlidir ve bazı gelişimsel problemler için de belirtilerdir.
Önerilen Yazı: Dil ve Konuşma Güçlüğü
Alıcı Dil ve İfade Edici Dil
Alıcı dil ve ifade edici dil, dil gelişiminin iki alt başlığıdır. Dil gelişimi değerlendirmesi yapılırken iki ayrı başlıkta değerlendirme yapılır. Alıcı dil becerileri basitçe; anlamayı, sorulara cevap verebilmeyi içerir. Alıcı dil becerilerinin gelişmesi bilişsel gelişim ile doğru orantılıdır. İfade edici dil; duygu ve düşüncelerini ifade edebilmeyi içerir.
Dil, konuşma ve iletişim hakkında bilgi sahibi olduğumuza göre artık bebek ve çocukların dil gelişimi basamaklarını inceleyebiliriz.
0-3 AY DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Tanıdığı sesleri duyduğunda sese yönelir ve gülümser.
- Yüksek sesler duyduğunda korkar.
- Sakin bir şekilde konuşulduğunda rahatlar.
İfade Edici Dil Becerileri
- Farklı durumlar için farklı şekilde ağlar.
- Bakım veren kişiyi gördüğünde gülümser.
- Kendi kendine farklı sesler çıkarır.
4-6 AY DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Sesin geldiği yöne başını çevirir.
- Bakım veren kişinin farklı seslenmelerini anlar.
- Farklı sesler, müzikli, sesli oyuncaklar ilgisini çeker.
- ‘Hayır’ kelimesine uygun cevap vermeye başlar.
İfade Edici Dil Becerileri
- Babıldamaya (ba-ba-ba, de-de-de) başlar.
- Öfkelendiğini veya mutlu olduğunu belli eder.
- Bazı konuşma seslerini (harfleri) taklitle üretmeye başlar.
- Sesini yükseltir ve alçaltır. Ses oyunları oynar.
7- 12 AY DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Konuşmaları dinler.
- Adı ile çağrıldığında döner ve bakar.
- Oyunlar oynamaktan keyif alır. Çevresini merak eder.
- Günlük gerçekleşen olaylara artık aşinadır.
- Yapılan jest ve mimikleri taklit eder.
- Olaylara karşı verilen tepkileri anlar ve ona göre davranır. Örn: alkış yaptığında herkesin sevinmesini, yataktan aşağı sarktığında annesini korktuğunu ve bunun tehlikeli olduğunu anlar.
- Basit yönergeleri anlar. (babaya git, bana gel, al, ver vb.)
İfade Edici Dil Becerileri
- Farklı şekillerde babıldamalar başlar.
- Ağlayarak ve babıldayarak değil de farklı sesler ile de isteklerini ve ihtiyaçlarını bildirir. (çığlık atarak)
- Jest ve mimikleri kullanarak iletişime geçmeye başlar.
- Farklı konuşma seslerini taklit eder.
- Bir yaşa yaklaştığında ilk kelimelerini kullanmaya başlar. (baba, mama, gel vb.)
1-2 YAŞ DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Aşina olduğu nesneler sorulduğunda gösterir.
- Vücut bölümlerinden (el, göz, kulak, ağız, diş, burun) sorulduğunda gösterir.
- ‘Bu ne?’ Ve ‘nerede’ sorularını anlar.
- Basit hikayeler, tekerlemeleri ve şarkıları dinler.
İfade Edici Dil Becerileri
- Gün geçtikçe yeni kelime kullanmaya başlar.
- İki yaşına yaklaştıkça iki kelimeli cümleler kullanmaya başlar. (baba gel, anne ver vb.)
- Basit sorular sorar.
- Sesleri ve kelimeleri taklit eder.
- Yaklaşık 20-50 arasında kelime kullanır.
- ‘Benim’, ‘ben’, ‘bana’ gibi zamirleri kullanır.
2-3 YAŞ DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Yakın çevresindeki kişilerin isimlerini bilir.
- Kız-erkek ayrımını yapar.
- İki aşamalı komutları yerine getirir. (dolabı aç ve çatalı masaya koy vb. )
- Çok-az’, ‘büyük-küçük’, ’içeride-dışarıda’ gibi kavramları bilir.
- Anlam farklılıklarını fark eder.
İfade Edici Dil Becerileri
- Kısa 2-3 kelimeli cümleler kullanır.
- Zamirleri kullanır.
- Basit şarkı ve tekerlemeler söyler.
- Adını söyler.
- Cümlelerde ek kullanmaya başlar.
- Kısaca sohbet edebilir.
- Konuşma anlaşılırlığı bu dönemde %50 ve üzerinde olmalıdır.
3-4 YAŞ DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Kim, ne, nerede gibi soruları anlar.
- Üç aşamalı olarak verilen yönergeleri yerine getirir. (ağzını açtıktan sonra kapat ve zıpla vb.)
- Nesnelerin işlevlerini bilir. İşlevi ile anlatılan nesneyi bulur.
- Nesneleri kategorilerine göre ayırır.
- Anlayabildiği 1000’den fazla sözcük vardır.
İfade Edici Dil Becerileri
- Kurallarına uygun cümle kurar.
- Duygularını ve yaşadıklarını ifade etmek için konuşur.
- Kullandığı kelime sayısı 800’ den fazladır.
- Basit hikayeler anlatır.
- Anlatılan hikaye ile ilgili sorulanlara cevap verir.
4-5 YAŞ DİL GELİŞİMİ
Alıcı Dil Becerileri
- Anlatılan hikaye ile ilgili soruları anlar.
- Nasıl sorusunu anlar.
- Günlük yaşamda karşılaştığı durumları farkındadır.
- Renkleri ve şekilleri bilir.
İfade Edici Dil Becerileri
- Ardışık şekilde olayları anlatır.
- Hayal gücü çok geniştir ve bu dönemde -mış gibi oyunlar oynar. ( spider-man olmak vb.)
- Bu dönemde çok fazla soru sorarlar. Neden ve nasıl sorularını çok sık kullanır.
- Kullandığı 1000’den fazla sözcük vardır.
- Konuşmasının %100 anlaşılır olması beklenir.
Sevgili anne ve babalar, çocuklarda dil gelişimi basamakları yukarıda listelenmiştir ancak her çocuğun birbirinden farklı olduğunu unutmayınız. Bu farklılıklar gelişime de yansımaktadır. Bazı çocuklar bu basamaklarda hızlıca ilerlerken, bazı çocukların gelişimi biraz yavaş olabilir.
Eğer çocuğunuzun konuşması ile kaygı yaşıyorsanız yukarıdaki listede yaşının gerisinde becerilere sahip olarak gördüyseniz mutlaka bir dil ve konuşma terapistine ve hekime başvurup değerlendirme almanızı tavsiye ederiz. Dil ve konuşma terapistleri, hekimler çocuğunuzu dil ve diğer gelişim alanları hakkında değerlendirdikten sonra size uygun yönlendirmeleri yapacaktır.
Beyin gelişiminin en hızlı olduğu dönem 0-5 yaş arasıdır. Bu dönemde çocuğunuzun dil gelişimindeki aksaklığın fark edilmesi ve doğru bir şekilde müdahale edilmesiyle ileride yaşanabilecek akademik ve sosyal problemlerinde önüne geçilmiş olunur. Geç konuşma, eğer çocukta farklı bir bozukluk eşlik etmiyorsa (down sendromu, otizm, işitme kaybı, bilişsel gelişim geriliği vb.) erken müdahale ile çocuğun yaşıtlarını yakalayabileceği bir dil ve konuşma bozukluğudur.
Büşra Katik – Dil ve Konuşma Terapisti
