Akran Zorbalığı

Akran zorbalığı şiddet kavramı türlerinden biridir. Zorbalık güçlü olan kişi veya kişilerde daha güçsüz olan kişiye yönelik bilinçli olarak fiziksel, psikolojik veya sözlü şiddette bulunulmasıdır. Akran zorbalığı ise daha çok okul içinde öğrencilerin birbirine uyguladığı zorbalık türüdür. Son zamanlarda teknoloji kullanımının artması ile birlikte sosyal medya üzerinden siber zorbalık adı verilen bir zorbalık türü daha ortaya çıkmıştır.

Akran Zorbalığı Çeşitleri

Akran zorbalığı psikolojik, sözlü, fiziksel ve siber olmak üzere 4 farklı boyutta karşımıza çıkar.

Psikolojik Zorbalık

Güçlü olan öğrencinin nispeten daha güçsüz olana öğrenci üzerinde baskı kurmasıdır. Karşı tarafı küçük düşürme, oyunlardan ve etkinliklerden dışlama, karşı taraf hakkında dedikodu çıkarma gibi davranışlarla kendini gösterir.

Sözlü Zorbalık

Gözdağı vermek, alay etmek, karşı tarafın kendisine ya da yakınlarına hakaret etmek, incitici sözler söylemek, lakap takmak, korkutmak, küfür etmek gibi davranışlarla kendini gösterir.

Fiziksel Zorbalık

Vurma, itme, saç çekme, ısırma, korkutarak özel eşyalara zarar verme gibi davranışlarla kendini gösterir.

Siber Zorbalık

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte karşımıza çıkan siber zorbalık karşı tarafın hesaplarının şifresini çalma, fotoğraflarının altına kötü yorumlar yazma gibi davranışlarla kendini gösterir.

Önerilen Yazı: Geç Konuşma

Zorba Davranışların Özellikleri

• Zorba davranış hedef alınan kişiye zarar vermek amacıyla yapılır.
• Davranışlar tekrarlayıcı olmaktadır.
• Zorbalığa uğrayan kişinin zorbalık uygulayan kişiyi tahrik etmesine gerek yoktur.
• Zorbalık iki tarafın da olduğu ortak sosyal ortamda gerçekleşir. Akran zorbalığında bu ortam çoğunlukla okuldur.
• Zorbalık uygulayan ve zorbalık uygulanan kişi arasında güç dengesizliği bulunur.

Roller

Akran zorbalığında zorbalık davranışı gösteren çocuk, zorbalığa maruz kalan çocuk (mağdur) ve seyirci olmak üzere üç rol vardır.

Zorbalık Davranışı Gösteren Çocukların Özellikleri

• Zorbalık uygulayan çocukların genellikle sorun çözme becerileri gelişmemiştir.
• Saldırgan ve dürtüsel bir yapıya sahiptirler.
• Kendi problemlerini dışsallaştırma eğilimleri vardır yani yaşadığı problemin başkaları yüzünden olduğunu düşünür ve dışarıdaki insanlara tepki gösterirler.
• Okul başarıları genellikle düşük olur.
• Zorbalık uygulayan kişi karşı tarafın hissettiği duyguları umursamaz, çektiği acıları önemsemez, zarar vermekten zevk alır. Kısacası empati duygusu yeterince gelişmemiştir.
• Genellikle sadece akranlarına karşı değil diğer yetişkinlere karşı da olumsuz davranışları mevcuttur.
• Kurallara uymama eğilimi gösterirler.
• İşlevsiz öfke kontrolü becerileri mevcuttur.

Çocukların bu davranışları sergilemesinin birçok nedeni vardır. Bunlar arasında;

• İlgisiz ebeveyne sahip olma
• Var olan güçsüzlüğü ve korkularını gizlemeye çalışma
• Ebeveynlerin çocuğa sınır koymamış olması
• Başkaları tarafından üstün görülen, saygı duyulan biri olmak isteme
• Elinde olanlardan daha fazlasını isteme

gibi maddeler sayılabilir. Bu istekler veya durumlar çocuğun kesinlikle zorbalık uygulayacağı anlamına gelmez. Bunlar yalnızca dikkat edilmesi, iyi gözlemlenmesi gereken risk faktörleridir.

Zorbalığa Maruz Kalan Çocukların (Mağdur) Özellikleri

• Kaygılı ve endişeli bir yapıları vardır.
• Sessiz sakin ve pasiftirler.
• Özgüvenleri düşüktür.
• Az arkadaşları vardır.

Zorbalığa maruz kalan çocuklar yaşadıkları durumdan ötürü sinirli, korkmuş, sinmiş, utangaç bireyler haline gelebilirler. Hissettikleri engellenmişlik ve güvensizlikten ötürü yaşadıkları durumu bir arkadaşlarıyla veya bir yetişkinle paylaşmak istemezler.

Seyircilerin Özellikleri

• Zorbalık davranışlarının %85’inde zorbalar seyirci konumundayken yalnızca %11’nin zorbalık olayına müdahale ettiği görülür.
• Zorbalık davranışı uygulayandan farklı olarak suçluluk duyarlar.
• Sıklıkla zorbalık davranışı uygulayanı haklı bulurlar çünkü mağdurun bunu hak ettiğini düşünürler. Bu düşüncenin sebebi de zorbalık davranışı uygulayan kişi mağduru kışkırtıp bunu hak etmiş olarak göstermesidir.
• İspiyoncu olarak görünmemek için sessiz alıp durumu başkalarına bildirmezler.

Önerilen Yazı: Dil ve Konuşma Güçlüğü

Akran Zorbalığının Nedenleri

Akran zorbalığının nedenleri bunlardır gibi kesin bir ifade kullanmak doğru olmayacaktır. Daha çok yapılan çalışmalar sonucunda akran zorbalığıyla ilişkili olabilecek durumlar saptanmıştır.

Zorbalığın art alandaki nedenlerine geçmeden önce en görünen sebeplerinden olan zorbalık uygulayan ve zorbalığa maruz kalan arasındaki güç dengesizliğinden söz etmek faydalı olacaktır. Zorbalığa maruz kalan kişi zorbalık davranışına karşı etkili bir cevap veremez, tepkisiz kalır. Bu durumda zaten güçlü konumda olan zorbalık uygulayan kişi bu tepkisizlik karşısında davranışlarını sürdürmeye devam eder. Bu da zorbalık davranışlarının uzun süre devam etmesine yol açar.

Okul ortamının nasıl olduğu da zorbalık davranışlarının süreğenliği açısından önemli bir etkendir. Okul ortamı çok katıysa, öğretmenlerin öğrencilerle iletişimi azsa ve öğrencilerinin öğretmenlerle sorunlarını paylaşma şansı düşükse zorbalığa maruz kalan öğrenci durumunu öğretmenleriyle paylaşmakta zorlanacaktır. Bu da zorbalığın açığa çıkmasını geciktirecektir.

Zorbalık davranışı uygulayan çocukların saldırgan davranışlara meyilli olduğu, öfke kontrol becerilerinin işlevsiz olduğundan bahsetmiştik. Burada aile ön plana çıkıyor. Saldırganlık öncelikli olarak aileden öğrenilmektedir. Ebeveynlerin birbirine veya çocuklara şiddet uyguladığı bir aile ortamında çocuk sorun çözme yöntemi olarak saldırgan davranışları öğrenmektedir. Bunun yanında ebeveynlerin çocuklar üzerinde işlevsiz bir otorite kurması, olumsuz davranışların pekiştirilmesi zorbalık davranışı uygulama ile ilişkili etkenler arasındadır. Zorbalık davranışı uygulayan çocuklar çoğunlukla gücün şiddetten geçtiğini öğrenen, güç dengesizliğinden faydalanarak baskı kurmak isteyen çocuklardır. Bu noktada aile içi ilişkiler, çocuğu dinleyen ve anlayan bir ebeveyn olmak,  çocuğu şiddete değil sağlıklı iletişime yönlendirmek önemlidir.

Zorbalığa maruz kalan çocukların hedef olarak seçilmesinin de bazı nedenleri vardır. Mağdur çocukların genellikle fiziksel açıdan güçsüz, psikolojik açıdan da zorbalığın sonuçlarından daha çok etkilendiği, kırılgan bir yapıları olduğu görülmektedir.

Zorbalığa Maruz Kalan Çocuk Neden Bunu Saklar?

Mağdur çocukların yaşadıkları durumu saklamalarının başlıca nedenleri arasında zorbalık uygulayan çocuğun davranışlarını arttıracağından ve kendisini cezalandıracağından korkması gösterilebilir. Bu çocuklar genellikle onlara yardım edecek birinin bulunmadığını düşünürler. Ebeveynleri ile yakın ilişkileri olmayabilir bu sebeple de onların kendisini anlamayacağını düşünebilirler. Aynı zamanda zorbalığa maruz kalan çocuklar bu açığa çıktığı zaman güçsüzlüklerinin ortaya çıkacağını ve kendisiyle dalga geçileceğini düşündükleri içinde bu konu hakkında konuşmamayı tercih edebilirler.

Zorbalığı Nasıl Açığa Çıkarabiliriz?

Burada sorumluluğun büyük çoğunluğu okul yönetimine ve öğretmenlere düşmektedir. Öncelikle yapılması gereken şey öğrencileri iyi gözlemlemek ve risk durumlarını tespit etmek olacaktır.

Zorbalığı uygulayan da, zorbalığa maruz kalan da ve bu duruma şahit olan da belirli sebeplerden dolayı bu konu hakkında konuşmamayı tercih etmektedir. Bu sebeple belirli periyotlarla çocuklardan anonim olarak veri toplamak faydalı olacaktır.

Aileler de çocuklarıyla düzenli olarak okulda neler yaptıkları, arkadaşlarıyla neler yaptıkları, okulla ilgili problemleri hakkında kabullenici ve anlayışlı bir şekilde konuşmalıdır. Ebeveynler çocuğa onu anladıklarını gösterir ve daima yanında olacaklarına dair çocuklarına güven verirlerse çocuklar yaşadıkları olumsuzlukları ebeveynleriyle paylaşma konusunda daha istekli olacaklardır.

Akran Zorbalığının Sonuçları

Akran zorbalığına maruz kalmak kısa vadede stres ve korku deneyimlerine sebep oluyor. Bunun dışında uzun vadede yetişkinliği de etkileyen birçok sonuçları olmaktadır. Öğrencilik yaşlarında zorbalığa maruz kalan kişiler yetişkinlik yıllarında psikolojik bozukluklara daha yatkın olmaktadır. Okul yıllarında akran zorbalığına maruz kalan çocuklar ergenlik yıllarında daha çok depresif belirtiler gösterebilir, kaygı bozukluğu yaşayabilir ve olumsuz duyguları daha çok deneyimleyebilir. Akademik başarı düzeyleri sadece zorbalığa maruz kaldıkları dönemde değil ileriki dönemlerinde de düşük olabilir.

Akran zorbalığının bir çeşidi olan sosyal dışlanmaya maruz kalan çocuklar ileriki yaşlarda sosyal ve romantik ilişkilerde daha başarısız olabilir ve ilişkileri genellikle kısa süreli olabilir.

Akran zorbalığı sadece zorbalığa maruz kalan çocukların hayatlarını değil zorbalığı uygulayan çocukların hayatlarını da etkilemektedir. Okul yıllarında zorbalık uygulayan çocukların yetişkinlik yaşlarında zararlı alışkanlıklara, psikolojik bozukluklara ve intihar girişimlerine daha yatkın oldukları gözlemlenmektedir. Aynı zamanda riskli ve yasal olmayan davranışların en fazla zorbalar tarafından sergilendiği görülmüştür.

Aileler Akran Zorbalığına Maruz Kalan Çocuklarına Nasıl Yaklaşmalı?

Akran zorbalığına maruz kalan çocuklar bu durumla tek başlarına başa çıkmaları gerektiğini düşünmektedir. Bu düşüncenin önüne geçebilmek için ailelere büyük sorumluluk düşmektedir.

Aileler çocuklarında akran zorbalığına uğradıklarına dair davranışlar ve söylemler gözlemlerlerse bunu ciddiye almalıdır. “Çocuk onlar olur böyle şeyler” diye düşünerek sorunu görmezden gelmek yapılabilecek en büyük hatalardan biridir. Çocuk ile iletişim sorgulayıcı ve suçlayıcı bir tavırda olmamalıdır. İletişim tamamen çocuğu anlamak, olan biteni dinlemek üzerine olmalıdır.

Çocuğun akran zorbalığına maruz kaldığını fark ettikten sonra okulla iletişime geçmek faydalı olacaktır. Okul yönetimi ve öğretmenler ile bu durum için nasıl bir çözüm yoluna gidileceğine yönelik ortak bir karar alınmalıdır. Aynı zamanda çocuğun durumu görmezden gelmesi, zorbalık olayı olurken tepkisiz kalması daha büyük bir psikolojik çöküşe sebep olmaktadır. Bu noktada mağdur çocuğun zorbalık esnasında zorbalık davranışı uygulayan çocuğa nasıl bir tepki vermesi gerektiğine yönelik eğitimler vermek, rol canlandırmaları yapmak etkili olacaktır.

Zorbalığa maruz kalan çocuklar genellikle özgüveni düşük olan çocuklardır. Çocuğun hem okul içerisinde hem de okul dışarısında özgüvenini geliştirecek faaliyetlere katılmasını sağlamak ve bunun için öğretmenlerini de teşvik etmek faydalı olacaktır.

Zorbalık Davranışları Uygulayan Çocuğa Aileler Nasıl Yaklaşmalıdır?

Çocuğun ev içerisindeki davranışları diğer ortamlardaki davranışları için de ailelere ipucu vermektedir. Ne yazık ki zorbalık davranışları uygulayan çocukların aileleri çocuklarıyla iletişimi az düzeyde olan çocuklar olduğu için bunu fark etmeleri zor olmaktadır. Ailelerin bu durumu fark etmesi genellikle okuldan veya çocuğun zorbalık davranışları uyguladığı çocuktan gelen şikayetler doğrultusunda olmaktadır.

Çocuğun zorbalık davranışları uygulayan bir çocuk olduğu fark edildiğinde öncelikli olarak yapılması gereken sakinliği korumak olacaktır. Çocukla kurulan iletişim cezalandırıcı, suçlayıcı ve sorgulayıcı bir şekilde olmamalıdır. Çocuğu reddeden bir yaklaşım değil kabullenen bir yaklaşımda bulunulmalıdır. Çocuğu bu davranışlara iten sebepleri anlamaya çalışılmalıdır. Bu süreçte yapılacak değişimler bütün aileyi kapsayacak şekilde olması gerekebilir. Ebeveynlerin hem çocuklarla olan iletişimi hem de birbirleri ile olan iletişiminde bir değişime gitmesi gerekebilir. Bu değişimde ilk yapılacak şey aile içinde şiddet durumu varsa bunu ortadan kaldırmak olacaktır. Bu noktada hem çocuk için hem de ebeveynler için profesyonel yardıma başvurmak etkili olacaktır.

Akran Zorbalığını Nasıl Çözebiliriz?

Akran zorbalığını çözmek için öncelikle zorbalığın fark edilmesi gerekmektedir. Bunun için okuldaki tüm öğrenciler akran zorbalığı konusunda bilgilendirilmeli, zorbalığa maruz kalanların ve buna tanık olanların durumu okul yönetimine veya öğretmenlere bilgilendirmesi konusunda öğrenciler teşvik edilmelidir.

Zorbalık davranışı uygulayan, zorbalık davranışına maruz kalan ve buna tanık olan çocuklar için okul içerisinde ayrı ayrı müdahale programları geliştirilmeli ve uygulanmalıdır. Zorbalığa maruz kalan çocuklara kendilerini ifade etmelerini destekleyecek, özgüvenlerinin artmasını sağlayacak eğitimler verilmelidir. Zorbalık davranışı uygulayan çocuklar için olumlu davranışı pekiştirme olumsuz davranışı cezalandırma davranışına gidilmelidir. Bu cezalandırma kesinlikle şiddetin artmasına neden olacak şiddet yöntemleri şeklimde olmamalıdır. Her üç gruba da ait çocuklar için düzenli olarak okul psikolojik danışmanı ile görüşme gerçekleştirmelerini sağlamak faydalı olacaktır.

Zorbalık davranışına maruz kalan, uygulayan ve tanık olan çocuklar kesinlikle etiketlenmemelidir. Etiketleme durumları çocuğun var olan durumu kişiliğine atfetmesine, durumun doğal bir şey olduğunu düşünmesine ve zorbalığın sürmesine neden olur.

Akran zorbalığı çocukluk, ergenlik, yetişkinlik bütün hayatı etkileyen bir durumdur. Erken ve doğru müdahale ile bu durumun ve bu durumun yaratacağı sorunların önüne geçilebilir.

                                                        Psikolog Fatma Hilal Sönmez

Akran Zorbalığı Hakkında Sık Sorulan Sorular